نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) چيست؟ انواع+مزايا و معايب آن
نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) آزمايشي است که ناهنجاري‌ها و مشکلات موجود در امواج مغزي يا فعاليت الکتريکي مغز بيماران را تشخيص مي‌دهد. فعاليت مغز با توليد بارهاي الکتريکي بسيار کوچکي همراه است. بسياري از مشکلات و بيماري‌هاي مغزي از طريق بررسي اين بارهاي الکتريکي قابل تشخيص هستند. اين روش آزمايشي است که در آن انواع نوار مغز بارهاي الکتريکي را مورد بررسي قرار مي‌دهند.
نوار مغز به کمک الکترودهايي که به شکل ديسک‌هاي فلزي کوچک با سيم‌هاي نازک هستند، انجام مي‌شود. هنگام آزمايش الکترودها روي پوست سر بيمار چسبانده مي‌شوند. اين الکترودها بارهاي الکتريکي ناشي از فعاليت سلول‌هاي مغز ناشي را تشخيص مي‌دهند. بارهاي الکتريکي مغز تقويت و به رايانه متصل به الکترودها فرستاده مي‌شوند تا بتوان آن‌ها را به صورت نمودار امواج نمايش داد. اين نمودار در واقع پاسخ نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که روي کاغذ چاپ مي‌شود. چيزي که در مورد نوار مغز اهميت دارد شکل امواج است اما پاسخ به محرک‌ها و تغييرات کوچک انرژي نيز توسط دکتر مغز و اعصاب مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
چه زماني نوار مغز گرفته مي‌شود؟
تجويز نوار مغزي يا eeg به عهده دکتر مغز و اعصاب است و اين که چه موقع نوار مغز بگيريم، بايد توسط پزشک پاسخ داده شود. انجام اين آزمايش براي تشخيص و درمان برخي بيماري‌ها لازم است. در برخي موارد نيز پزشک براي بررسي بيشتر و دقيق‌تر انجام نوار مغز را تشخيص مي‌دهد.
به طور کلي نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) براي بررسي انواع اختلالات مغزي استفاده مي‌شود. اين اختلالات به صورت امواج نامنظم نمايش داده مي‌شوند و پزشک مي‌تواند با بررسي آن‌ها اختلالات مغزي بيمار را تشخيص دهد. بيشترين استفاده نوار مغز براي درمان و کنترل عارضه تشنج است. حتي اگر تشنج در سال‌هاي قبل اتفاق افتاده باشد، نوار مغز وجود و محل وقوع آن در مغز را نشان مي‌دهد.
تومور، سکته، آلزايمر، روان‌پريشي، اختلال خواب، تروما، مسموميت دارويي، کما و… از جمله ديگر مواردي هستند که ممکن است به نوار مغز نياز داشته باشند. علاوه بر اين‌ها ممکن است هنگام جراحي براي نظارت بر جريان خون مغز از نوار مغز استفاده شود.
نوار مغز چه چيز را نشان مي‌دهد؟
نامنظم بودن شکل امواج به دست‌آمده از نوار مغز، نشان‌دهنده مشکلاتي در عملکرد مغز است. هر کدام از مشکلات مغزي به شکل خاصي در نوار مغز نمايش داده مي‌شوند. پزشک مغز و اعصاب با بررسي نوار مغز مي‌تواند اين مشکلات را شناسايي کند. کوچکترين اشکال و اختلال در فعاليت‌هاي مغز در نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) به صورت امواج ناهماهنگ نمايش داده مي‌شود. از جمله اختلالات مغزي که به کمک نوار مغز قابل تشخيص هستند عبارتند از:
اختلالات تشنجي (نوار مغز تشنج)
آنسفاليت (التهاب مغز)
آسيب سر
آنسفالوپاتي
تومور مغزي
اختلالات خواب با نوار مغزي
دمانس يا زوال عقل
سکته مغزي
انواع نوار مغز
حال که متوجه شديم نوار مغز چيست بهتر است بدانيد نوار مغز انواع مختلفي به شرح زير دارد:
نوار مغز معمولي: در اين نوع تست بيمار بايد در آرامش استراحت کند. هنگام انجام اين نوع نوار مغز از بيمار خواسته مي‌شود که چند بار چشم‌هاي خود را باز و بسته کند و براي چند دقيقه نفس‌هاي عميق بکشد. گاهي در اين نوع تست نوار مغز چراغ چشمک‌زن را در نزديکي بيمار قرار مي‌دهند تا تاثير آن بر فعاليت مغز بررسي شود.اين نوع نوار مغز رايج تر از ديگر انواع نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) است.
نوار مغز خواب: در صورتي که پزشک نتيجه مطلوب را از نوار مغز معمولي دريافت نکند، نوار مغز خواب تجويز مي‌کند. اين نوع نوار مغز در حالت خواب انجام مي‌شود. در برخي موارد از بيمار خواسته مي‌شود شب قبل از انجام تست را بيدار بماند تا در زمان انجام تست راحت‌تر به خواب برود. به همين دليل به اين نوع نوار مغز به نوار مغز محروم نيز گفته مي‌شود.
نوار مغز پايشي: گاهي پزشک تشخيص مي‌دهد که لازم است فعاليت‌هاي مغزي بيمار در طول يک روز يا حتي بيشتر بررسي شود. در اين موارد تست نوار مغز سرپايي انجام مي‌شود. براي انجام اين نوع تست نوار مغز گيرنده‌اي روي لباس فرد قرار مي‌دهند تا فعاليت‌هاي مغزي او را حين انجام کارهاي روتين و روزمره ثبت کند. انجام اين تست به بستري بيمار در بيمارستان يا تحت نظر بودن او نياز ندارد و او مي‌تواند پس از نصب گيرنده به کارهاي روزمره خود بپردازد. گيرنده نوار مغز پايشي ضدآب است.
نوار مغز تلهمتري: اين روش يکي از انواع خاص نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) است که هنگام انجام آن امکان فيلمبرداري وجود دارد و اطلاعات بيشتري در اختيار دکتر مغز و اعصاب قرار مي‌دهد. اين نوع نوار مغز روش طي چند روز و در حين بستري بودن بيمار در بيمارستان مي‌شود. در تلهمتري سيگنال‌هاي نوار مغز رايانه انتقال فرستاده مي‌شوند و به صورت ويدئو ضبط مي‌شوند تا امکان بررسي لحظه‌اي وضعيت مغز بيمار وجود داشته باشد.
روش گرفتن نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG)
يکي از نگراني‌هايي مشترک کساني که بايد نوار مغزي بگيرند درباره روش انجام آن است. بنا به تشخيص پزشک نوار مغز توسط 8، 16يا 25 جفت الکترود گرفته مي‌شود. اين الکترودها، پالس‌هاي الکتريکي مغز را از طريق پوست سر دريافت مي‌کنند و سپس به رايانه متصل انتقال مي‌دهند. نوار مغز در حالت نشسته يا خوابيده گرفته مي‌شود. بيمار حين انجام نوار مغز بايد کاملا در آرامش و سکون باشد. بنا به تجويز پزشک، تکنسين تست نوار مغز از بيمار مي‌خواهد که فعاليت‌هاي مختلفي انجام دهد؛ مثلا چشمان خود را ببندد، نفس عميق بکشد و با به محرک‌هاي بينايي، شنوايي و… توجه کند.
گرفتن نوار مغز نوزادان و کودکان
گاهي ممکن است که پزشک براي نوزادان و يا کودکان نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) تجويز کند. در اين صورت بهتر از يک تکنسين باتجربه و باحوصله کمک بگيريد. پروسه گرفتن نوار مغز نوزادان و کودکان ممکن است براي آن‌ها ترسناک و دلهره‌آور باشد. براي همين ممکن است پزشکان مغز و اعصاب براي نوزادان و کودکان نوار مغز خواب را پيشنهاد بدهند. در اين صورت لازم است نوزادان و کودکان قبل از گرفتن نوار مغز نخوابند تا هنگام انجام آن به راحتي به خواب روند. در گرفتن نوار مغز از نوزادان و کودکان همکاري پدر و مادر بسيار مهم و کمک‌کننده است.
نوار مغز در منزل
ممکن است بيمار به دلايل مختلف از جمله کهولت سن، فلج حرکتي و… امکان حضور در کلينيک براي گرفتن نوار مغز را نداشته باشد. در اين صورت بايد از متخصصاني که خدمات گرفتن نوار مغز را در منزل ارائه مي‌دهند کمک گرفت.
آيا تست نوار مغز به بدن آسيب مي‌رساند؟
بيشتر کساني که مي‌خواهند نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) بگيرند بابت مضرات اين تست و آسيب‌هاي ناشي از آن دغدغه دارند. اين در حالي است که نوار مغز هيچ مشکل جانبي براي بدن يا مغز ايجاد نمي‌کند. تست نوار مغز سال‌هاست که مورد استفاده قرار مي‌گيرد و به عنوان يک روش ايمن شناخته مي‌شود. اين تست کاملا بدون اشعه است و هيچ‌گونه اثر منفي ندارد. الکترودها فقط فعاليت مغزي را ثبت مي‌کنند و هيچ درد يا حسي به بيمار منتقل نمي‌کنند. علاوه بر اين‌ها هنگام انجام اين تست نبايد نگران جريان برق، شوک الکتريکي و… نيز بود.
البته به دليل فشار عصبي يا نگراني ناشي از انجام اين تست، ممکن است بيمار با افت قند خون، ضعف، استرس و… مواجه شود. به همين دليل بهتر است قبل از انجام اين تست نگراني‌هاي خود را با تکنسين تست نوار مغز يا پزشک مغز و اعصاب در ميان بگذارد و از بي‌خطر بودن تست مطمئن شود.
نوار مغز چقدر طول مي‌کشد؟
زمان انجام تست نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) بسته به نوع آن متفاوت خواهد بود. در تست نوار مغز معمولي از زمان شروع تست تا اتمام آن بين 20 تا 40 دقيقه طول مي‌کشد. تست نوار مغز خواب هم همين مقدار زمان مي‌خواهد. زمان تست نوار مغز پايشي نيز بين 1 تا 2 روز متفاوت است. براي بررسي‌هاي دقيق‌تر از تست‌هاي چند روزه يا تله متري فيلم استفاده مي‌شود. براي انجام تست‌هاي چند روزه بيمار در بيمارستان بستري مي‌شود.
قبل از گرفتن نوار مغز
آماده‌سازي قبل از گرفتن نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) بسيار مهم است، همچنين اطلاع داشتن از هزينه نوار مغزي. معمولا پزشکان و تکنسين‌هاي نوار مغز به بيماران مي‌گويند که چه کارهايي بايد قبل از انجام تست نوار مغز انجام شود. قبل از انجام اين تست بايد حتما با پزشک مشورت کنيد تا براي انجام آماده شويد. کارهايي که به طور معمول براي آماده‌سازي پيش از گرفتن نوار مغز انجام مي‌شوند عبارتند از:
روز قبل از انجام تست سر و موهاي خود را کاملا شستشو دهيد. پوست سر و موهاي شما بايد کاملا تميز باشند و وجود هر گونه کثيفي و چربي ممکن است نتيجه تست نوار مغز را با مشکل مواجه کند. قبل از گرفتن نوار مغز نبايد از شامپوهاي نرم‌کننده، اسپري، ژل و… استفاده شود.
بعضي از داروها در نتيجه نوار مغز اثر مي‌گذارند. به همين دليل بايد پزشک را در جريان همه داروها و مکمل‌هاي گياهي و… که مصرف مي‌کنيد، قرار دهيد. در صورتي که دارويي با نوار مغز تداخل داشت بايد حتما با مشورت پزشک مصرف آن را تا پس از گرفتن نوار مغز به تعويق بيندازيد.
کافئين در نتيجه نوار مغز اختلال ايجاد مي‌کند. در نتيجه بايد يک روز يا حداقل 8 ساعت قبل از گرفتن نوار مغز از خوردن يا نوشيدن موادغذايي کافئين‌دار خودداري کنيد.
اگر قرار است نوار مغز خواب گرفته شود، شب قبل از انجام تست بايد کمتر بخوابيد تا هنگام گرفتن نوار مغز راحت‌تر بخوابيد.
هنگام گرفتن تست نوار مغز نبايد گرسنه يا روزه باشيد. پايين بودن فشار خون هنگام گرفتن نوار مغز بر نتيجه تست اثر مي‌گذارد.
بهتر است هنگام انجام تست نوار مغز يک نفر همراه داشته باشيد.
علاوه بر موارد بالا رعايت همه توصيه‌هاي پزشک مغز و اعصاب براي گرفتن نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) الزامي است.
هنگام گرفتن نوار مغز
همانطور که اشاره شد گرفتن انواع مختلف نوار مغز روش‌هاي گوناگوني دارد؛ اما به طور معمول هنگام تست از بيمار خواسته مي‌شود که روي تخت دراز بکشد. 8 تا 25 جفت الکترود به کمک خمير مخصوص به پوست سر بيمار چسبانده مي‌شود يا کلاه الکترودها روي سر قرار داده مي‌شود. سپس از بيمار مي‌خواهند که کاملا ساکن باشد و آرامش خود را حفظ کند. بي‌حرکت بودن بيمار هنگام انجام تست بسيار مهم است. به همين دليل در بعضي موارد، گرفتن نوار مغز به طور دوره‌اي متوقف مي‌شود تا بيمار زماني براي استراحت داشته باشد.
در هنگام گرفتن نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) بايد کاملا به صحبت‌هاي تکنسين توجه داشته باشيد و مواردي که از شما خواسته مي‌شود را رعايت کنيد. بنا به تجويز پزشک گاهي هنگام گرفتن نوار مغز از بيمار مي‌خواهند که به طور منظم و سريع تنفس عميق داشته باشد و يا در معرض چراغ چشمک‌زن قرار بگيرد.
بعد از گرفتن نوار مغز
پس از اتمام تست، تکنسين کلاه الکترود را از روي سر بيمار برمي‌دارد. در صورتي که براي اتصال الکترودها به پوست سر از خمير استفاده شده باشد، سر با آب گرم و مواد شوينده مخصوص شسته مي‌شود. بهتر است پس از اتمام بيمار سر و موهاي خود را دوباره شستشو دهد تا موها و پوست سر او دچار آسيب نشوند. ممکن است روي سر و محل قرارگيري الکترودها، التهاب و قرمزي ايجاد شود. اين التهاب پس از چند ساعت از بين مي‌رود و جاي نگراني نيست.
ممکن است براي انجام تست دارو يا آرام‌بخش خاصي استفاده شود. به همين دليل بهتر است يک فرد همراه بيمار باشد و از او مراقبت کند.
اگر بيمار داروهايي را براي انجام تست نوار مغز قطع کرده باشد، بايد با مشورت پزشک شروع دوباره مصرف آن‌ها را آغاز کند.
تکنسين يا پزشک مغز و اعصاب ساير توصيه‌هاي لازم پس از گرفتن نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) را به بيمار ارائه مي‌دهند.
مزايا و معايب نوار مغز
نوار مغز يک روش فراگير براي کمک به تشخيص و درمان بيماري‌هاي مغزي است. در ادامه مزايا و معايب اين تست را بررسي مي‌کنيم.
از مزاياي نوار مغزي ميتوان به موارد زير اشاره کرد:
انجام نوار مغز کاملا بدون درد و عوارض جانبي است.
يک روش آزمايشي کاملا ايمن است و هيچ خطري ندارد.
تست نوار مغز بر پايه امواج الکتريکي انجام مي‌شود و خطرات امواج مغناطيسي را ندارد. به همين دليل براي همه افراد به ويژه بانوان باردار بدون خطر است.
معايب:
پروسه گرفتن نوار مغز طولاني و زمان‌بر است.
حرکت نکردن و سکون ممکن است براي بعضي از بيمارهاي مغزي اذيت‌کننده و طاقت‌فرسا باشد.
خواندن جواب نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG)
جواب نوار مغز شامل چند برگه کاغذ است که نمودارهاي امواج دريافتي از سر روي آن چاپ شده است. اين نمودارها نشان‌دهنده شکل موج‌هاي مختلفي هستند. در حالت عادي شکل و فرکانس امواج منظم و يکنواخت است. اما در صورتي که مغز دچار اختلال يا مشکلي باشد، شکل اين امواج نامنظم مي‌شود.
خواندن جواب نوار مغز يک کار کاملا تخصصي است و بايد توسط دکتر مغز و اعصاب انجام شود. پزشک مغز و اعصاب با مشاهده شکل موج‌هاي دريافتي از سر و بررسي تغييرات فرکانس آن‌ها، عملکرد و اختلالات مغز را بررسي مي‌کند.
مشورت با دکتر مغز و اعصاب آنلاين يکي از راه‌هاي آسان و مطمئن براي کسب اطلاعات درباره نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) و خواندن جواب نوار مغز است.
اصطلاحات نوار مغز
همانطور که گفته شد پزشکان با توجه به امواج نتيجه نوار مغز را تفسير مي‌کنند. امواج مغزي به دسته‌هاي زير تقسيم مي‌شوند:
امواج گاما: اين امواج مربوط به تمرکز و توجه هستند و زماني توليد مي‌شوند که مغز در حال يادگيري چيز جديدي يا واکاوي موضوعي باشد. اختلال در اين امواج نشان‌دهنده مشکلات يادگيري و تمرکز است.
امواج بتا: هنگامي که مغز در حال انجام فعاليت‌هاي ذهني از جمله صحبت کردن باشد، امواج بتا ساطع مي‌شوند. امواج بتا در تفکر و حل مسئله تاثير زيادي دارند. ناهماهنگي در شکل اين امواج ممکن است نشان‌دهنده اختلالات اضطرابي، وسواس و اختلالات خواب باشد.
امواج آلفا: اين امواج نقطه مقابل امواج بتا هستند و هنگام استراحت، مديتيشن، قدم زدن و… ايجاد مي‌شوند. هرگونه بي‌قراري و مشکلاتي از اين نوع به شکل اختلال در امواج آلفا نشان داده مي‌شوند.
امواج تتا: اين امواج مربوط به خيال‌پردازي و ايده‌سازي ذهن هستند. هنگام کار، دوش گرفتن، استراحت کردن و يا هر زماني که مغز به طور اتوماتيک و بدون اين که درگيري ذهني داشته باشيد، دستوراتي مي‌دهد امواج تتا منتشر مي‌شوند.
امواج دلتا: اين امواج هنگام خواب عميق و بدون رويا ايجاد مي‌شوند. دامنه اين امواج هميشه بيشتر از صفر است؛ زيرا در صورتي که دامنه امواج دلتا صفر شود يعني مغز مرده است.
پزشکان با بررسي اين امواج در نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) مي‌توانند مشکلات بيماران را تشخيص دهند.
جمع‌بندي
يکي از روش‌هاي تشخيص و درمان بيماري‌هاي مغزي، گرفتن نوار مغز يا الکتروانسفالوگرام (EEG) است. اين روش بر پايه امواج الکتريکي انجام مي‌شود و کاملا ايمن است. در نتيجه آسيبي به بدن و مغز انسان وارد نمي‌کند و به همين دليل يک روش آزمايش کاملا مناسب است. پزشک مغز و اعصاب نوار مغز را براي تشخيص و بررسي اختلالاتي مثل بيماري صرع، تشنج، مشکلات حافظه، مشکلات خواب، تومور مغزي، زوال عقل، سکته مغزي و… استفاده مي‌شود. نوار مغز انواع مختلفي دارد و بنا به تشخيص پزشک مغز و اعصاب ممکن است هر يک از نوار مغزهاي معمولي، نوار مغز خواب، پايشي و يا تلهمتري از بيمار گرفته شود. رعايت نکات توصيه شده توسط پزشک قبل، هنگام و پس از گرفتن نوار مغز، الزامي است.
نظرات
ارسال یک نظر